ORIGINAL_ARTICLE
نوزما سرانه و کاهش جمعیت زنبوران عسل (Apis mellifera)
خلاصه: نوزما سرانه یک پاتوژن جدید برای زنبوران عسل اروپائی است که در ده سال اخیر در دنیا گسترش یافته است. منشاء دقیق و زمان شروع گسترش آن مشخص نیست ولی منشاء آسیایی و وجود آن در زنبور عسل هندی Apis cerana محتمل به نظر می رسد. هر چند که آن را یکی از دلایل ایجاد پدیده ریزش کلنی CCD) (Colony Collapse Disorder = در آمریکا شناخته اند. مشاهدات در کلنی های اسپانیایی که به طور طبیعی آلوده شده بودند نشانگر این است این پدیده منجر به از بین رفتن کلنی ها می شود. به منظور تعیین ارتباط این ارگانیسم با پدیده مذکور به بررسیهای بیشتری نیاز میباشد.
https://hbsj.areeo.ac.ir/article_101617_6daa0a18a10f93e645af24bec5458fbb.pdf
2011-01-21
5
7
Robert J. Paxton, School of Biological Sciences, Queen’s University Belfast, MBC 97 Lisburn Road, Belfast BT9 7BL, UK.
1
ORIGINAL_ARTICLE
پرورش ملکه زنبورعسل با روش جدید کلوآک برد( Cloake Board)
نویسنده: Susan Cobey ترجمه: ناصر تاجآبادی1 ، رسول بحرینی2 1. دانشجوی دوره دکتری دانشگاه پوترا مالزی- مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور 2. دانشجوی دوره دکتری دانشگاه وینی پک کانادا- مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور این روش اولین بار توسط یکی از زنبورداران برزگ نیوزلندی به نام Harry Cloake ابداء گردید. این روش نسبت به سایر روشهای موجود دارای مزیتهایی بالاتر و راندمان بیشتری است و برای هر دو سیستم بدون ملکه و با ملکه مناسب است. در این روش، ابتدا سلول های ملکه در یک وضعیت بی ملکهای برای افزایش درصد پذیرش قرار گرفته و سپس در وضعیت حضور ملکه برای افزایش کیفیت، به رشد خود ادامه میدهد. از این رو در این روش از کلنیهای شروع کننده و خاتمه دهنده یکجا استفاده میشود. آزمایشات نشان داده که 143 زنبور پرستار یک لارو را تغذیه نموده اما برای هر سلول ملکه در حدود 1600 زنبور پرستار به خدمت گرفته میشوند. لارو ملکه در نژادهای اروپایی در حدود 5/4 روز تکامل یافته و وارد مرحله شفیرگی میشود. سن لارو انتخاب شده برای پیوند زدن بسیار مهم است، لذا لاروها باید 24 ساعت پس از تفریخ تخم انتخاب و به فنجانکهای مومی از قبل آماده شده انتقال یابند. با تغذیه شربت شکر زنبوران تحریک به تغذیه بیشتر ملکهها خواهند شد. در حین رشد و نمو لارو، رژیم غذایی تغییر کرده و به سمت مصرف مواد غذایی با درصد پروتئین بالاتر میرود. رژیم غذایی مورد استفاده در پرورش ملکه بر روی وزن ملکه، تعداد لولههای تخمک ساز و اندازه و حجم کیسه ذخیره اسپرم او مؤثر است.
https://hbsj.areeo.ac.ir/article_101618_72d0dc5dcbeb8c2e12d7eceda2188027.pdf
2011-01-21
8
13
- منابع:
1
1- Cobey, S., 2005a. A versatile queen rearing and banking. system, part I: The Cloake board method of queen rearing. American Bee Journal, 4:308-311.
2
2- Cobey, S., 2005b. A versatile queen rearing and banking system, part II: Conclusion use of the Cloake board for banking purposes. American Bee Journal, 5: 385-386.
3
ORIGINAL_ARTICLE
دینامیک جمعیت کنه واروآ در کلنی های زنبور عسل استان آذربایجان شرقی
محسن علمی 1- کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی دراین بررسی تعداد 10 کلنی زنبور عسل به طور تصادفی از زنبورستانهای استان خریداری ودر ایستگاه آزمایشی مستقر شدند. این کلنیها همگی دارای ملکه جوان و هم سن بوده و به مدت یک سال بدون مبارزه با کنه رها شده بودند. دینامیک جمعیت زنبور عسل و کنه واروآ از فروردین تا مهر 1386 با اندازه گیری ماهانه(اواسط هر ماه) میزان جمعیت زنبوران بالغ و شفیرهها و همچنین میزان آلودگی آنها به کنه واروآ تعیین گردید. نتایج نشان داد که درصد آلودگی زنبوران بالغ و شفیرهها به کنه واروآ به تدریج از خرداد ماه افزایش و در مهر ماه به اوج میرسد. با انجام آنالیز همبستگی پیرسون روی دادههای حاصل معلوم گردید که همبستگی منفی بسیار معنی داری( 006/0< P و 325/0- =r) بین تعداد شفیرههای داخل کلنیها و درصد آلودگی آنها به کنه واروآ وجود دارد که نشان دهندهی آن است که هرچه تعداد شفیرهها در داخل کلنیها کمتر باشد تعداد بیشتری کنه به سلولها وارد میشوند. ولی این نوع رابطه بین زنبوران بالغ و میزان آلودگی آنها به کنه معنیدار بدست نیامد( 801/0< P و 031/0- =r). درصد آلودگی زنبوران بالغ و شفیرههای کلنیها همبستگی مثبت بسیار معنیداری باهم داشتند(( 003/0< P و 355/0 =r)). همبستگی معنیداری بین تعداد زنبوران بالغ کلنیها و درصد آلودگی شفیره آنها به کنه واروآ و یا برعکس تعداد شفیرههای کلنیها و میزان آلودگی زنبوران بالغ کلنیها پیدا نشد( 464/0< P و 089/0- =r ؛ 072/0< P و 216/0- =r).
https://hbsj.areeo.ac.ir/article_101619_ec5d687a854bdd768303848427228c1e.pdf
2011-01-21
14
17
کنه ی واروآ
دینامیک جمعیت
زنبورعسل
آذربایجان شرقی
ایران
منابع مورد استفاده:
1
علمی، م. ا. شاددل و ن. ماهری، 1386. بررسی رفتارهای بهداشتی توده زنبور عسل آذربایجان شرقی در مقابل کنه واروآ. مجله دانش نوین کشاورزی، ش. 6 ، صفحات 61-68.
2
Anderson, D L and J.W.H. Trueman, 2000. Varroa jacobsoni (Acari: Varroidae) is more than one species. Experimental and Applied Acarolcigy 24(3): 165—189.
3
Guzman-Novoa, E.; Vandame, R.; Arechavaleta, M.E., 1999. Susceptibility of European and Africanized honey bees (Apis mellifra L) to Varroa jacobsoni Oud. in Mexico. Apidologie 30(2—3): 173—1 82.
4
Kokkinis, M. and V. Liakos, 2004. Population dynamics of Varroa destructor in colonies of Apis mellifera macedonica in Greece. Journal of apicultural research 43(4): 150-154.
5
ORIGINAL_ARTICLE
استفاده از سیستم کندوی کف باز و مزایای آن نسبت به کندوهای رایج در کشور
علی عطائیان شرکت تلقیح ملکه زنبور عسل الوند www.talghihe-malekeh.com چکیده: استفاده از سیستم کندوی کف باز با عایق بندی کامل زیر درب کندو به وسیلهٔ فوم و یک لایه پلاستیک ضخیم باعث مهارهوا گرم در فضای داخلی کندو خواهد شد. از مزایای استفاده از این سیستم می توان: آرام شدن زنبورها و کم نیش زدن آنها بخاطر جلوگیری از ایجاد دمای کاذب در درون کندو در ساعات گرم روز - جلوگیری از تجمع رطوبت و کپک زدگی شان های کلنی در فصول سرد و مرطوب سال 3» امتناع از ایجاد گرمای بیش از حد که باعث جلوگیری از فعالیت زنبورها خواهد شد و این اعتراض به صورت خوشه بستن زنبورها که در جلوی دریچه پرواز کندو ظاهر میشود. کنترل بیماری نوزمای زنبور عسل بوسیلهٔ رطوبت زدایی داخل کندو- کنترل کنهٔ واروا - جلوگیری از خفگی کلنیها در هنگام کوچ دهی زنبورستان - امکان جلوگیری پرواز زنبورها در هنگام سمپاشی منطقه به مدت چهار روز کامل، صرفه جویی در نیروی انسانی و زمان در مورد کنترل و بازرسی کلنیها در زنبورستان، کنترل و جلوگیری از رشد شپش زنبورعسل (Braula coeca) دلیل استفاده از پلاستیک در تمامی فصول سال بجای پارچه یا غیره.
https://hbsj.areeo.ac.ir/article_101620_673119e74d141bf7972f403581672cd1.pdf
2011-01-21
18
21
ORIGINAL_ARTICLE
وفاداری به گل در زنبورها
راضیه تقوی زاد گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری مقدمه عسل یک غذا با مکمل غذایی با ارزش است که حاصل همزیستی بیشائبه زنبورهای عسل با گلها و گیاهان است. همانند سایر مواهب طبیعی، انسانها به طور مستقیم یا غیر مستقیم در حفظ یا نابودی این رابطه دخیل هستند. حفظ این رابطه، مستلزم شناخت و آگاهی دقیق از چگونگی آن است. نه تنها ویژگیهای گلها بلکه رفتار پیچیده زنبورها در حفظ این رابطه اهمیت زیادی دارد و این رفتار متأثر از تمامی عوامل موجود در اکوسیستم است. هر گونه تغییر در اکوسیستم ممکن است اثر نامطلوب بر این رابطه داشته باشد. با وجودی که علت بسیاری از رفتارهای زنبورها تاکنون شناخته شده است، اما هنوز مسائل ناشناخته و سوالات زیادی وحود دارد.
https://hbsj.areeo.ac.ir/article_101621_66774fe694a5691b9e30851cf4fdd043.pdf
2011-01-21
22
27
منابع
1
تقوی، ابوالفضل، غلامحسین طهماسبی و حسن نظریان. 1388. شناسایی گیاهان دارویی و زنبورهای گرده افشان
2
آنها (Hym: Apidae: Bombus)در مناطق کوهستانی فشم(استان تهران) و الموت (استان قزوین). همایش علمی توسعه صنعت گیاهان دارویی ایران. تهران
3
تقوی زاد، راضیه، احمد مجد، فتح الله فلاحیان، حسن نظریان و صدیقه مهرابیان. 1384. بررسی امکان شناخت پوشش گیاهی، نوع گیاهان و تکوین دانههای گرده عسل و تدوین طرحی برای استاندارد کردن عسل به کمک گرده شناسی در منطقه «سیراچال». رساله دکتری تخصصی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
4
تقوی زاد، راضیه، احمد مجد، فتح الله فلاحیان، حسن نظریان و صدیقه مهرابیان. 1386. بررسی ویژگیهای گیاهان شهدزا و گرده زا در جلب زنبور عسل در منطقه سیراچال. پژوهش و سازندگی. شماره 74: صفحه 41-52
5
Abramson C I, Sanderson C, Painter J, Barnett S, Wells H. 2005. Development of an ethanol model using social insects: V. Honeybee foraging decisions under the influence of alcohol. Alcohol. 36:3. 187-193
6
Amaya M. 2009. Floral constancy in bees: a revision of theories and a comparison with other pollinators. Revista colombiana de entomologia. http://www. Scielo. Unal. Edu. Co. 35:2
7
Bornus L. 1989. Encyklopedia pszezelarska [Encyclopaedia of apiculture]. PWRiL,Warszawa. 236[in polish].
8
Bronstein J L. 1995. The plant pollinator landscape,pp.256-288. In: Hansson, L.; Fahring, L. Merriam G.(Eds.).Mosaic landscapes and ecological processes. Chapman & Hall, London, UK.
9
Cook S M, Sandoz J- C, Martin A P, Murray D A, Poppy G M and Williams I H. 2005. Could learning of pollen odours by honey bees (Apis mellifera) play a role in their foraging behavior? Physiological Entomology, 30: 2.164-174
10
Gegear R J and Laverty T M. 2005. Flower constancy in bumblebees: test of the trait variability hypothesis. Animal behavior. 69: 4. 939-949
11
GUMBER T, A. 2000. Color choices by bumble bees (Bombus terrestris): Innate preferences and generalization after learning. Behavioral Ecology and Sociobiology 48 (1): 36-43.
12
Heinrich B. 1983. D bumblebees forage optimally, and dose it matter/ American Zoologist 23(2): 273-281.
13
Heinrich B. 1976. The forging specialization of individual bumble bees. Ecological Monographs 46(2):105-128.
14
Kidokoro M, Kikuchi T., and. Hirata M, , 2003 “Prehibernal insemination and short dispersal of Ceratina flavipes (Hymenoptera: Anthophidae) in northernmost Japan,” Ecological Research,. 18: 1. 99–102.
15
Kobayashi-Kidokoro M and Higashi S, 2010. Flower Constancy in the Generalist Pollinator Ceratina flavipes (Hymenoptera: Apidae): An Evaluation by Pollen Analysis.Psyche.8.
16
Matsumoto A Abe and Maejima T. 2009. Foraging behavior of Osmia cornifrons in an apple orchard. Scientia horticulturae. 121:1.73-79
17
Menzel R. 1979. Behavioral access to short-term memory in bees. Nature 281: 368-369
18
Menzel R. 2001. Behavioral and neural mechanisms of learning and memory as determinants of flower constancy, pp. 21-40. in: chittka, L. Thomson, J.D. (Eds.). Cognitive ecology of pollination. Animal behavior and floral evolution. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
19
Menzel R. 1999. Memory dynamics in the honeybee. Journal of comparative physiology A 185 (4): 323-340
20
Michener , C. D. 2000. The bees of the World. The Johns Hopkins University Press, Baltimore, Maryland. 913 p.
21
Ohashi K.and Yahara, T. 2002. “Visit larger displays but probe proportionally fewer flowers: counterintuitive behaviour of nectar-collecting bumble bees achieves an ideal free distribution.. Functional Ecology. 16: 4. 492–503.
22
Oldroyed B P, Nanork P. 2009. Conservation of asian honey bees. Apidiologie. 40: 269-312
23
Roman A, Kulik A. 2006. Studies on the relationship between floral fidelity and quantity of pollen hoarded by honeybee(Apis mellifera L.) colonies.Electronic J of polish Agricaltural universities.vol 9:2 .
24
Roman A., 2004. Pollen hoarding in the late summer season by honeybee (Apis mellifera L.) colonies, J. Apic. Sci., 48 (1), 37-45.
25
Sandoz J. C.,. Laloi, D Odoux, J. F. and. Pham-Delègue, M.-H , 2000. “Olfactory information transfer in the honeybee: compared efficiency of classical conditioning and early exposure. Animal Behaviour,. 59: 5. 1025–1034.
26
Seeley T D. 1985. The information- center sterategy of honeybee foraging. Fortschritte der Zoologie. 31: 75-90
27
Waser, N.M. 1986. Flower constancy: Definiation, cause and measurement. The American Naturalist 127(5): 593-603.
28
Wcislo W. T. 1992. “Nest localization and recognition in a solitary bee, Lasioglossum (Dialictus) figueresi Wcislo (Hymenoptera: Halictidae), in relation to sociality,” Ethology,. 92. 108–123.
29
White D.,. Cribb B. W, and. Heard T. A. 2001. “Flower constancy of the stingless bee Trigona carbonaria Smith (Hymenoptera: Apidae: Meliponini),” Australian Journal of Entomology, vol. 40: 1. 61–64.
30
Wilde J., Wilde M., 2002. Użytkowanie selekcjonowanych pszczół miodnych warunkiem opłacalnego prowadzenia pasiek [Keeping selected honeybees as a way to a profitable apiary]. Biul. Nauk., 18, 61-67 [in Polish].
31
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی اجمالی به جایگاه عسل و زنبورعسل دراسلام و سایرمکاتب
مهندس ماشاءاله جمشیدی رئیس اداره پرورش زنبورعسل معاونت امور تولیدات دامی وزارت جهادکشاورزی عسل ماده شیرین و غلیظی است که توسط زنبوران عسل از شهد گل گیاهان جمعآوری و تغییر شکل یافته و سپس در داخل سلولهای مومی کندو ذخیره میشود. عسل حاوی مواد معدنی مثل: پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، آهن، مس، منگنز، کلر، فسفر، گوگرد و سیلیکن میباشد. در عسل اسیدهای مختلفی مثل: اسید سیتریک، اسید استیک، اسید بوتیریک، مالیک و سوکسینیک وجود دارد. ویتامینهایی که در عسل وجود دارند شامل تیامین (B1)، ریبوفلاوین (B2)، اسید اسکوربیک (C)، پیرودوکسین (B6)، اسیدپنتوتنیک و اسید نیکوتنیک میباشند (4). عسل همواره در ادیان و مذاهب مختلف و هر جا که سخن از تغذیه و سلامتی انسان آمده وجود داشته، بعنوان عامل سلامتی انسان و معجون جوانی یاد شده است. در افسانههای قدیمی هم عسل عضو جدا ناشدنی در ساخت و امتحان انواع معجونهای جوانی و معجزه آسا بوده است که به آن اشاره میشود.
https://hbsj.areeo.ac.ir/article_101622_e1302bdc8f19abd6f37886bc975ad9d6.pdf
2011-01-21
28
29
منابع:
1
1- برجی، ب. (1374). زنبورعسل در قرآن. فصلنامه فرهنگ جهاد. سال اول. شماره1. صفحه113ت130
2
2- برجی، ب. (1374). زنبورعسل در روایات. فصلنام فرهنگ جهاد. سال اول. شماره2. صفحه123ت130
3
3- علی آقایی نراقی، م - میرنظامی ضیابری، س. ح. (1384)عسل درمانی زنبورعسل و فراورده های آن عسل گرده ژله رویال و خواص آن، ناشر آییژ
4
4- عبادی،ر - احمدی، ع.ا. 1383. پرورش زنبورعسل. انتشارات ارکان. چاپ دوم
5
5- مجلسی، م .ب. 1385. بحارالانوار. جلد 2. چاپ اول
6
http://www.asalsabalan.ir/post-30.aspx
7
http://www.hezargiah.com/?p=31
8
http://www.iranwebshop.info/MGID_21/SGID_1146/10048191.html
9
http://www.irib.ir/health/html/honey.htm
10
10. http://www.porsojoo.com/fa/node/2385
11
ORIGINAL_ARTICLE
شناسایی و بررسی گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در منطقه حفاظت شده خجیر
حامد رضائی1، حسن نظریان2، سمیه تازهکام3، عیناله سیفی1 1. کارشناسان مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور، کرج 2. عضو هیئت علمی مرکز آموزش عالی امام خمینی(ره)،کرج 3. دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر- انجمن زنبورعسل ایران چکیده: پارک ملی خجیر با مساحت 9380 هکتار در ارتفاع 1547 متری از سطح دریا قرار دارد. تمام این ناحیه به غیر از بخش شمال شرقی آن تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد. عدم شناخت کافی زنبورداران از گونههای گیاهی مورد استفاده زنبورعسل و نحوه استفاده زنبور از آنها موجب کاهش بهرهوری از آنها شده است. در همین راستا در این تحقیق گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در منطقه خجیر مورد بررسی قرار گرفت. به همین منظور از پس از بررسی مناطق و تعیین جایگاههای مناسب از لحاظ پوشش گیاهی، در زمانهای مناسب به منطقه مورد نظر( اطراف مرکز تحقیقات استان تهران) مراجعه کرده و گیاهان مورد استفاده زنبورعسل با روش مشاهده مستقیم تا شعاع 3-5 کیلومتری ازاطراف کندوهای زنبورعسل درجهات مختلف، جمع آوری گردید. گیاهان نمونهبرداری شده به هرباریوم مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور برای شناسایی انتقال داده شد. نتایج نشان داد که 22 تیره گیاهی شامل 71 گونه در حوضه مورد مطالعه وجود دارد. تیرههای مرکبان[1] با 15 گونه (%21) بیشترین درصد گونهها را به خود اختصاص داده و بعد از آن تیره بقولات[2] با 13 گونه (%18)، نعنائیان[3] با 9 گونه (%13)، گلسرخیان[4] با 9 گونه (13%) و سایر تیرهها با 25 گونه (%35) در مراحل بعدی قرار گرفتند. در این مطالعه، گونههای گیاهی از نظر نوع بهرهبرداری زنبورعسل از آنها، به سه دسته شهدزا (20%)، گردهزا (32% ) و شهدزا و گردهزا (48% )طبقهبندی شدند 1 - Compositae 2 - Leguminosae 3 - Labiatae 4 - Rosaceae
https://hbsj.areeo.ac.ir/article_101623_aab7c23116702118a379f8f762ccada6.pdf
2011-01-21
30
36
زنبورعسل
گیاه
گرده زا
شهدزا
خجیر
فهرست منابع:
1
اسدی، ن.، غ. طهماسبی، ح. نظریان و م. رنجبر. 1374. شناسایی و معرفی تعدادی از گیاهان شهدزا و گردهزای مورد استفاده زنبورعسل در استان مرکزی. دومین سمینار پژوهشی زنبورعسل کشور، موسسه تحقیقات دامپروری کشور. کرج. 51-52.
2
افضلی،م.، غ. طهماسبی، ح. نظریان، ه. رفیعی. 1376. شناسایی گیاهان شهدزا و گردهزای مورد استفاده زنبورعسل در استان گیلان. سومین سمینار پژوهشی زنبورعسل کشور، موسسه تحقیقات علوم دامی کشور. تبریز. 36-35.
3
اکبرزاده، م. و ش. رزاقی کمرودی. 1379. شناسایی گیاهان مورد استفاده زنبورعسل و تهیه تقویم زنبورداری در مراتع ییلاقی "واز" مازندران. چهارمین سمینار پژوهشی زنبورعسل کشور، موسسه تحقیقات علوم دامی کشور. کرج. 32-31.
4
ایلامی، ب.، ع.ا. احمدی، ع.ح. کریمی و م.ق. اوجی.1374. مطالعه عملکرد کلنی های زنبورعسل (mellifera L. Apis) در جنگل های اکالیپتوس استان فارس (ایستگاه کوثر). دومین سمینار پژوهشی زنبورعسل کشور، موسسه تحقیقات دامپروری کشور. کرج. 48-46.
5
سیفی، ع، ح. نظریان و ح. رضائی. 1389. شناسایی و بررسی گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در منطقه دولتآباد رزن (استان همدان). پروژه کارشناسی دوره لیسانس. مرکز آموزش عالی امام خمینی(ره). 29 صص
6
صباغی، ش.، ح. نظریان، م. اکبرزاده و غ. طهماسبی. 1379. بررسی دوره گل دهی و جذّابیت گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در حوضه های آبخیز تارو بار دماوند. چهارمین سمینار پژوهشی زنبورعسل کشور، موسسه تحقیقات علوم دامی کشور. کرج.34-33.
7
عبادی،ر. و احمدی، ع.ا.، 1385. پرورش زنبورعسل، انتشارات راه نجات اصفهان، 572ص.
8
فقیه، ا. ر. 1379. شناسایی و بررسی گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در مناطق خوانسار و فریدن استان اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد. مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره). تهران: 213 صص.
9
قلیچ نیا، ح. 1376. شناسایی و بررسی گونه های گیاهی شهدزا در مراتع ییلاقی استان مازندران. سومین سمینار پژوهشی زنبورعسل کشور. موسسه تحقیقات علوم دامی کشور. تبریز.37.
10
قهرمان،1. 1361 – 1387 . فلور رنگی ایران. جلدهای 1 تا 29. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.
11
کریمی،ن. ح. نظریان.، ع. جعفری، ب. ایلامی و ا. حاتمی. 1383. شناسایی گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در استان فارس. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. موسسه تحقیقات علوم دامی کشور. کرج: 67 صص
12
مبین،ص. رستنیهای ایران. جلدهای 1 تا 4. دانشگاه تهران.
13
محمدی، ج. 1372. دوستان عسل ساز و نقش آنها در گرده افشانی محصولات باغی و زراعی.(ترجمه و گردآوری). انتشارات دانشگاه زنجان. زنجان:88 صص.
14
مصدق، م. 1367. منابع شهد و گرده در دشت خوزستان. مجله علمی کشاورزی، شماره 12: 76-62.
15
نظریان، ح.، م. صانعی شریعت پناهی، غ. طهماسبی، ر. تقوی زاد و ا. زارع ده آبادی. 1376. شناسایی و بررسی گیاهان مورد استفاده زنبورعسل در استان تهران. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور. کرج: 70.
16
Carreck, N.L., I.H. Williams and D.J. Little. 1997. The movement of honeybee colonies for crop pollination and honey production by beekeepers in Great Britain. Bee World. 78(2): 67-77.
17
Rechinger. Karl Hinz, Flora Iranica. No. 1-174.Academich Druck, Graz,Austria.
18
Szklanowska, K. and J. Wieniarska. 1993. The effect on yield by the bees visit on raspberry flowers (Rubus idaeus L.) the successive ramifications in inflorescence. J. Apic. Res. 352: 231-235.
19